Son bir əsrdə təhsilverənlər və tədqiqatçılar arasında “oxu müharibələri” davam edir. Bu müzakirələr Amerika məktəblərində oxu təliminin fonetikadan (phonics) bütün dil (whole language) yanaşmasına, daha sonra isə yenidən fonetikaya keçməsinə səbəb olub.

Mektebgushesi.az “Azərbaycan müəllimi”nə istinadən  xəbər verir ki, ABŞ-də son 25 ildə oxu bacarıqlarında durğunluq müşahidə edildiyi üçün siyasətçilər bu məsələyə diqqət yetirərək məktəblərdə elmi sübutlara əsaslanan tədris metodlarını tələb edən “oxu elmi” qanunlarını tətbiq edirlər. Bu qanunlar məktəbləri şagirdlərin oxu və mətnin əsas ideyasını tapmaq bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün birbaşa fonetika təliminə əsaslanan proqramlardan istifadə etməyə yönləndirir.

Lakin tədqiqatlar göstərir ki, oxu bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün yalnız texniki bacarıqlar kifayət deyil. Şagirdlərin ümumi bilik səviyyəsi də böyük əhəmiyyət daşıyır. Məsələn, əvvəlki araşdırmalar göstərir ki, uşaqların sosial və fiziki dünya haqqında məlumatlı olmaqları onların ibtidai siniflərdəki akademik uğurlarını güclü şəkildə proqnozlaşdıra bilir. Tədqiqatçılar tez-tez “beysbol tədqiqatı” kimi məşhur bir araşdırmanı nümunə göstərirlər. Bu tədqiqatda beysbol haqqında biliyi olan şagirdlərin hətta onların ümumi oxu bacarıqları zəif olsa da, mətnləri daha yaxşı başa düşdüyü və xülasə etdiyi müşahidə olunub.

Bilik əsaslı tədris proqramları bu yanaşmaya əsaslanır, elmi və sosial mövzuları, mətnləri və lüğətləri birləşdirən materiallardan istifadə edir. Bununla belə, bu yanaşmanın əhəmiyyəti əksər hallarda nəzərdən qaçırılır və sübutlara əsaslanan proqramlarla sistematik bilik quruculuğunu birləşdirməyin şagirdlərə olan faydaları hələ tam olaraq sənədləşdirilməyib. Bu boşluğu doldurmaq üçün Koloradoda doqquz çarter məktəbdə təsadüfi qeydiyyat lotereyaları əsasında ilk eksperimental tədqiqat aparılıb. Tədqiqat “Core Knowledge” adlı bilik əsaslı tədris proqramını tətbiq edən məktəblərdə oxu bacarıqlarının uzunmüddətli təsirini öyrənib.

Tədqiqat nəticələri göstərir ki, lotereya vasitəsilə “Core Knowledge” proqramına qəbul edilən şagirdlərin oxu bacarıqları 3–6-cı siniflərdə 16 faiz artıb. Bu artım ABŞ-də ortasəviyyəli oxu nəticələri ilə Sinqapur və Finlandiya kimi yüksək nəticə göstərən ölkələr arasındakı fərqə bərabərdir. Digər tədqiqatlardan fərqli olaraq, bu proqramın təsiri qısamüddətli deyil, əksinə, uzunmüddətli müsbət nəticələrə səbəb olur. Bundan əlavə, proqram elm sahəsində də əhəmiyyətli təsirlər göstərərək şagirdlərin nəticələrini 10 faiz artırıb. Riyaziyyatda bu təsir 6 faiz olsa da, statistik olaraq əhəmiyyətli deyil.

Bilik əsaslı tədrisin təsiri yalnız akademik nailiyyətlərlə məhdudlaşmır. Tədqiqat göstərir ki, bu yanaşma şagirdlərin ümumi bilik səviyyəsini artıraraq onların oxu anlayışı və digər fənlərdəki nailiyyətlərini gücləndirir. Bu proqramda iştirak edən şagirdlərdə uzunmüddətli bilik quruculuğu prosesi baş verir. Bu prosesdə oxu anlayışı bilik səviyyəsini artırır, artırılmış bilik isə öz növbəsində daha yüksək səviyyədə oxu anlayışına səbəb olur.

Bilik əsaslı tədrisin əhəmiyyəti təkcə təhsildə deyil, cəmiyyətin ümumi inkişafında da əks olunur. Bilik əsaslı kurikulum E.D. Hirsch Jr. tərəfindən hazırlanıb və onun əsas prinsipi ortaq bilik bazasının yaradılmasıdır. Bu yanaşma yalnız fərdi şagirdlərin oxu anlayışı bacarıqlarını deyil, həm də cəmiyyətin ünsiyyət qurmaq və bərabər imkanlar yaratmaq qabiliyyətini gücləndirmək məqsədi daşıyır. Bugünkü araşdırmalar göstərir ki, bilik əsaslı tədris yalnız oxu bacarıqlarını deyil, elm və riyaziyyat sahələrində də nailiyyətləri artırır.

Tədqiqatın nəticələri təhsil siyasətində və tədris proqramlarının inkişafında bilik quruculuğuna daha çox diqqət yetirilməsinin vacibliyini göstərir. Təhsil siyasətçiləri və müəllimlər üçün əsas mesaj ondan ibarətdir ki, şagirdlərin oxu bacarıqlarını inkişaf etdirmək yalnız texniki bacarıqları öyrətməklə deyil, eyni zamanda onların bilik səviyyələrini artırmaqla mümkündür. Bu yanaşma təkcə şagirdlərin bugünkü təhsil nəticələrinə deyil, həm də onların gələcəkdə uğur qazanma ehtimallarına müsbət təsir göstərə bilər. Şagirdlərin ümumi bilik səviyyəsini artırmaq onların sosial-iqtisadi vəziyyətindən asılı olmayan uğur qazanmalarına şərait yaradır və təhsil sistemində daha ədalətli bir yanaşmanın tətbiqinə imkan verir.

Nəticə olaraq, bilik əsaslı tədris proqramları yalnız təhsildə deyil, həm də cəmiyyətin inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır. Təhsil sistemində bilik quruculuğunun daha mərkəzi yer tutması tələbələrin yalnız akademik deyil, həm də həyat bacarıqlarını artıraraq onların gələcəkdə cəmiyyətə töhfələrini gücləndirə bilər. Bu yanaşma gələcəkdə daha ədalətli və uğurlu bir təhsil sisteminin təməlini qoya bilər.